Op 15 juni 1942 wordt Hugo Fenichel vermoord in de Heil- und Pflege-Anstalt in Bernburg, nadat hij werd opgesloten in het concentratiekamp van Neuenhamme, Nazi-Duitsland. Een tragisch einde voor een man die onlosmakelijk verbonden is met onze geschiedenis. Van 1935 tot 1937 is Fenichel trainer van ARA La Gantoise. In 1936 wint hij de titel in Eerste Afdeling B, waarmee hij de promotie naar de Ere-afdeling afdwingt.
Naar aanleiding van de 125ste verjaardag van KAA Gent wil de KAA Gent Foundation Hugo Fenichel eren en zijn verhaal onder de aandacht brengen.
IJzer- en Metaalbewerkers Sportclub
Hugo Fenichel ziet het levenslicht op 9 mei 1898 in Czegled (Kalocsa, Hongarije). De joodse Fenichel doet aan hardlopen, zwemmen en schermen vooraleer hij op zijn 13de begint te voetballen bij Vasas Sport Club Boedapest, de IJzer- en Metaalbewerkers Sportclub. Hij maakt als 16-jarige zijn debuut in het eerste elftal. In 1918 wordt de centrale verdediger opgeroepen voor de Hongaarse nationale ploeg.
Zijn voetbalgeluk in zijn geboorteland is van korte duur. In 1920 verlaat Fenichel Hongarije, opgejaagd door het toenemend antisemitisme. Door de strenge wetten van de zogenaamde Witte Terreur, de Hongaarse contrarevolutionaire beweging, slaan duizenden communisten en Joden na WOI op de vlucht. Fenichel gaat voetballen in Duitsland bij Bamberg (Beieren), Fulda (Hessen) en Zweibrücken (Rheinland-Pfalz).
Op zijn 28ste al gaat hij in Luxemburg als trainer aan de slag bij Red Boys Differdange. Enkele maanden later keert hij terug naar Zweibrücken, in 1929-1930 trekt hij opnieuw naar Red Boys Differdange. De clubkronieken vermelden zijn vernieuwende trainingsvormen. Met succces want hij wint er twee keer de Beker van Luxemburg.
Entraineur et professeur de culture physique
In 1930 komt Hugo Fenichel aan in Gent. Hij tekent een contract voor Royal Racing Club Gent als "Entraineur et professeur de culture physique". De kranten van die tijd stellen Fenichel voor als een bekende oud-voetballer en trainer.
De Gentse Vooruit beschrijft op 16 januari 1931 zijn manier van werken. Hij eist "vanwege de spelers eerst en vooral groote tucht teneinde er de hand op te hebben en hen aldus beter te kunnen leiden en onderrichten. (...) Zijn onderrichting is zeer elementair begonnen en bepaalde zicht tot hiertoe met het winnen van uithoudingsvermogen en ontwikkeling van het lichaam. Het andere, ‘t zij speelwijze en knepen, zal volgen naarmate de spelers vooruitgang doen en zich bereidwillig aanstellen om bij te leeren. De vruchten van die training zullen, naar zijn oordeel, maar dragen na een jaar”. (Foto links: Wereldrevue, 2 juli 1931).
In zijn eerste seizoen speelt RRC Gent kampioen in de Eerste afdeling. De drie daaropvolgende jaren handhaaft Racing Gent zich in de hoogste klasse van het Belgische voetbal. In het seizoen 1934-1935 is Hugo Fenichel de trainer van RAS Ronse.
ARA La Gantoise
In juli 1935 kondigt ARA La Gantoise Hugo Fenichel aan als trainer. Hij blijft er tot 1937 en brengt de Buffalo's meteen terug naar de hoogste klasse. In zijn persoonlijk leven krijgt hij opnieuw te maken met de gevolgen van anti-semitisme en totalitarisme. Het Hof van Saarbrücken ontbindt in maart 1936 zijn huwelijk met Alice Weber, van wie hij sinds 1929 gescheiden leeft. De rassenwetten van Nürnberg (1935) verbieden huwelijken tussen Joden en niet-Joodse Duitsers.
"Na regen, volgt zonneschijn: na 7 seizoenen in eerste afdeling gespeeld te hebben, werd de kampioenstitel veroverd". Rechts bovenaan Hugo Fenichel met naast hem Staf Pelsmaecker, die voor en na Fenichel de Buffalo's leidt. (30 december 1937, Zondagsvriend)
In de lente van 1938 trekt Hugo Fenichel eerst naar Frankrijk bij US Longwy, dat sinds kort profvoetbal speelt. Daarna gaat hij opnieuw aan de slag in Luxemburg, bij Union. Even later keert hij terug naar België. Volgens krantenberichten leidt hij achtereenvolgens Cercle Brugge (juni 1938), Racing Gent (augustus 1939) , FC Izegem (augustus 1939) en Cercle Brugge (september 1939).
Hugo Fenichel is in Gent in de jaren 1930 ook vaak als voetballer aan het werk te zien. Zowel bij de veteranen van Racing Gent als ARA La Gantoise laat hij herhaaldelijk zijn talent bewonderen. In de zomer van 1941 zou hij trainer worden van Sporting Charleroi. De Gazette de Charleroi stelt in september 1941 echter vast dat Hugo Fenichel onbeschikbaar is geworden.
Sonnenwende
Nazi-Duitsland bezet Gent in mei 1940. Hugo Fenichel verblijft in onze stad. Hij woont in de Meersstraat, in de buurt van het Citadelpark. Wanneer op 22 juni 1941 operatie Sonnenwende begint, gericht tegen communisten en anti-fascisten, is hij een doelwit. Zijn Joodse afkomst valt niet te ontkennen. Zijn vlucht uit Hongarije in 1920 en zijn engagement bij Red Boys Differdange laten communistische sympathieën vermoeden.
Nadat in Ledeberg hongermanifestaties uitbreken, arresteert de Sicherheitspolitzei op 31 juli 1942 twintig Gentenaars - waaronder Hugo Fenichel - en brengt hen naar het Fort van Breendonk, dat vanaf september 1940 dienst doet als kamp voor dissidenten, verzetslieden en Joden. Geïnterneerden worden er gefolterd en uitgehongerd.
Concentratiekamp Neuengamme – www.kz-gedenkstaette-neuengamme.de
Op 24 september 1941 brengen de nazi's Hugo Fenichel in een groep van 256 Belgische politieke gevangenen met de trein naar het concentratiekamp van Neuengamme (Hamburg). Fysiek zware dwangarbeid is zijn lot. In de lente van 1942 verplaatsen de nazi's hem, verzwakt door ziekte en ontbering, naar de Heil- und Pflege-Anstalt Bernburg. Op 15 juni 1942 wordt hij er met koolstofmonoxide vergast. Zijn lichaam wordt vernietigd in de verbrandingsoven.
Niemand gaat verloren
Na WOII lijkt Hugo Fenichel helemaal vergeten. Geen krant meldt zijn verdwijnen of overlijden. Noch Racing Gent, noch ARA La Gantoise benoemen hem wanneer ze later hun oorlogsslachtoffers herdenken.
Marc Verschooris brengt in 2016 het verhaal van Hugo Fenichel in zijn boek 'Hoe zwart in het donker gedijt', zonder dat dit door KAA Gent wordt opgepikt. Het is het boek 'Schwalbe. Het verzwegen verhaal van het Belgisch voetbal tijdens WOII' van Kurt Deswert uit 2023 dat de aandacht van de KAA Gent Foundation wekt.
Nooit nog mag Hugo Fenichel door de KAA Gentfamilie vergeten worden. De KAA Gent Foundation diende onlangs bij de Stad Gent een aanvraag in om een zogenaamde 'stolperstein' aan te brengen op het voetpad ter hoogte van zijn laatst bekende woonplaats in de Meersstraat. Op de herdenkingsmuur in het stadion zal ook Hugo Fenichel vermeld worden.
Bezoek aan Kazerne Dossin
Op zaterdag 6 september 2025 brengt een delegatie van KAA Gentsupporters een bezoek aan Kazerne Dossin in Mechelen. We vertrekken om 9u aan de Planet Group arena en zijn rond 14u terug. Een gids neemt ons mee in het leven van gedeporteerde voetbalspelers en -trainers. Het oorlogsverleden van de Belgische voetbalclubs komt zo veel mogelijk aan bod. Er is ook aandacht voor de groepsdynamiek en handelingsmarge in een voetbalstadion. Want iedereen kan iets betekenen in de strijd tegen racisme en discriminatie, ook in onze stadions vandaag. Het bezoek is gratis. Het aantal plaatsen is beperkt. Schrijf snel in via erfgoed@kaagentfoundation.be.
Dit stuk werd geschreven door Wim Beelaert (KAA Gent Foundation) en kwam tot stand op basis van deze bronnen:
Verschooris Marc, Hoe zwart in het donker gedijt. De Sicherheitsdienst en de Sicherheitspolizei Gent-Leeuwarden 1940-1945, Davidsfonds Uitgeverij, 2016.
Scuto Denis, ‘Les réfugies juifs, le football luxembourgeois et le Shoah’ in: Tageblatt, sa 16 juni 2018, nr. 139, pp. 6-7.
Deswert Kurt, Schwalbe. Het verzwegen verhaal van het Belgisch voetbal tijdens Wereldoorlog II, Borgerhoff & Lambrechts, 2023.
Vooruit, Sportwereld, Gazet van Antwerpen, Het Nieuwsblad, Het Handelsblad, La Nation, Le Peuple, Zondagsvriend, Het Volk, La Province de Namur, Gazette de Charleroi (1930-1941)
Foto boven artikel: AI bewerking (openai.com) op basis van portretfoto: Archives nationales de Luxembourg, Ministère de la Justice, Police des Etrangers. Dossier J-108-0322099.
Heb je zelf foto's of archief over Hugo Fenichel, KAA Gent of Racing Gent? Aarzel niet ons te contacteren via erfgoed@kaagentfoundation.be. Samen bouwen we aan een archief en collectie van het Gentse voetbal, zodat onze geschiedenis bewaard kan worden voor de toekomstige generaties voetbalsupporters.
